Instituut voor Chemische Neurowetenschappen (iCNS)

Dit 10-jarig onderzoeksprogramma richt zich op het ontrafelen van moleculaire mechanismes van hersenziektes. Voor sommige neurologische hersenziektes, zoals de ziekte van Alzheimer en multiple sclerose is redelijk goed bekend wat er waar in het brein verandert. Maar voor psychiatrische ziektebeelden zoals depressie, schizofrenie of een angststoornis is dat grotendeels onbekend.

Samenwerkende partners

In dit project werken de Universiteit van Amsterdam, het Nederlands Herseninstituut, de Universiteiten van Leiden, Utrecht en Groningen, de Radboud Universiteit in Nijmegen en de Erasmus Universiteit in Rotterdam samen. Het ministerie van OCW en de Nederlandse organisatie van wetenschappelijk onderzoek (NWO) heeft een Zwaartekrachtsubsidie toegekend.

Urgentie en doel van onderzoek

We weten nog heel erg weinig over de onderliggende biologische mechanismen van psychiatrische ziektebeelden. De moleculaire en cellulaire veranderingen die psychiatrisch symptomen, zoals een sombere stemming, psychose of angst, veroorzaken zijn dan ook nog onbekend. Veel van deze psychiatrische symptomen komen verder ook voor bij neurologische ziektebeelden, zoals depressie bij de ziekte van Alzheimer en multiple sclerose. Ze zijn daarmee weinig specifiek voor een enkele aandoening.

Behandelingen zoals psychotherapie en/of medicatie kunnen uitkomst bieden, maar deze behandelingen zijn niet voor iedereen effectief. Het duurt vaak lang om de juiste behandeling te vinden, en medicatie kan gepaard gaan met veel bijwerkingen. De afgelopen tientallen jaren zijn er nauwelijks nog nieuwe medicijnen op de markt gekomen.

Psychiatrische symptomen worden niet veroorzaakt door structurele veranderingen die je met een normale microscoop kan zien, zoals bij de ziekte van Alzheimer. We richten ons op moleculaire veranderingen op het allerkleinste niveau van de verbindingspunten binnen neuronale netwerken. Wat daar is veranderd is niet bekend. Wij gaan op cel- en moleculair niveau in kaart brengen hoe deze opbouw van persoon tot persoon verschilt en of dit gekoppeld kan worden aan hun psychiatrische symptomen.

Oprichting landelijk instituut: unieke informatie hersendonoren

In het ‘Instituut voor Chemische Neurowetenschappen‘ (iCNS) wordt onderzoek gedaan aan het humane hersenweefsel van de Nederlandse Hersenbank van neuropsychiatrische patiënten, verzameld  door de Nederlandse Hersenbank in het kader van het eerdere NBB-PSY cohort en de donorgegevens van de Netherlands Neurogenetics Database.

In iCNS worden de meest moderne moleculaire analysetechnieken op het humane hersenweefsel toegepast en vervolgens gecombineerd met artificiële intelligentie van alle patiëntgegevens. Dit maakt het voor het eerst mogelijk om specifieke moleculaire veranderingen in bepaalde hersengebieden te koppelen aan specifieke psychiatrische symptomen. Vervolgens zullen de gevonden moleculaire veranderingen in groot detail worden gekarakteriseerd in het hersenweefsel, evenals op functioneel niveau in moderne cel- en modelsystemen (waaronder stamcellen en hersenorganoïden) met excellente chemische methodes.

In dit landelijk iCNS consortium werken neurobiologen, chemici, psychiaters, data-wetenschappers en patiënten vertegenwoordigers nauw samen om doorbraken in het onderzoek naar psychiatrische symptomen te forceren. Daarnaast streven we ernaar een nieuwe generatie jonge wetenschappers op te leiden die deze moderne, multidisciplinaire benaderingen voortzet. De unieke klinische en neuropathologische informatie van de donoren van de Nederlandse Hersenbank zullen we combineren met geavanceerde technieken om het weefsel te analyseren, om daarmee een beter begrip te krijgen van de interindividuele ziekteprocessen. Dat is uniek, want bijna geen enkele hersenbank in de wereld heeft deze rijke informatie van hersendonoren beschikbaar.

Nieuwe noodzakelijke inzichten

Het onderzoek zal naar verwachting leiden tot nieuwe inzichten in de mechanismes van hersenziektes. Het doel is om een “hersenatlas” van psychiatrische symptomen te ontwikkelen die hopelijk zal bijdragen aan een beter begrip van zowel het ontstaan als het individuele ziektebeloop bij verschillende neuropsychiatrische aandoeningen. Dit fundamentele begrip is noodzakelijk om tot nieuwe benaderingen te komen voor diagnose en prognose, en uiteindelijk tot een betere behandeling van psychiatrische ziektebeelden.

Contact

Inge Huitinga: i.huitinga@nin.knaw.nl

Consortium

De Raad van Bestuur van iCNS wordt gevormd door: Inge Huitinga (Nederlands Herseninstituut/UvA), Paul Lucassen (UvA), Mario van der Stelt (Universiteit Leiden), Bart Eggen (UMC Groningen), Lot de Witte (Radboudumc) en Maarten Kole (Nederlands Herseninstituut/Universiteit Utrecht). De onderzoeksleiders van de deelprojecten zijn: Jörg Hamann (Amsterdam UMC), Inge Holtman (UMC Groningen), Ahmed Mahfouz (LUMC), Sander van Kasteren (Universiteit Leiden), Aniko Korosi (UvA) en Femke de Vrij (Erasmus MC).