Nieuw mechanisme verklaart verhoogde kans op suïcidaal gedrag bij sommige pilgebruikers

Eerder onderzoek heeft een associatie gevonden tussen het gebruik van anticonceptie dat een synthetische vorm van progesteron (progestageen) bevat, en een verhoogd risico op zelfdoding bij vrouwen met depressieve klachten en suïcidale gedachten. Onderzoekers aan het Nederlands Herseninstituut hebben nu het mechanisme ontdekt dat mogelijk ten grondslag ligt aan dit proces. “We hopen dat deze bevinding artsen aanzet om bewuster om te gaan met het voorschrijven van deze vormen van anticonceptie of behandelingen tijdens de menopauze bij vrouwen die een risico hebben op depressie en suïcide.”

Jaarlijks komen wereldwijd ongeveer 700.000 mensen om het leven door zelfdoding. Toch blijft het een taboe en een slecht begrepen gezondheidsprobleem. Onder leiding van Prof. dr. Dick Swaab heeft Lin Zhang haar onderzoek gewijd aan het ontrafelen van de mechanismen achter zelfdoding. Haar nieuwste onderzoeks-target werd de link met progesteron.

Progesteron speelt een rol in het voortplantingssysteem van vrouwen, maar kan ook fungeren als een stresshormoon. Het laatste aspect wordt vaak onderbelicht. “Alle stress-gerelateerde stoffen kunnen bij vrouwen die hier kwetsbaar voor zijn, bijdragen aan depressie en zelfdoding”, legt Swaab uit. “Vanwege de link met stress, depressie en zelfdoding wilden we meer leren over hoe progesteron de hersenen beïnvloedt.”

De progesteronreceptor

Zhang kon hersenweefsel bestuderen verkregen via de Nederlandse Hersenbank, variërend in leeftijd, geslacht, diagnoses en doodsoorzaken. Haar onderzoek toonde aan dat het onderste deel van de hypothalamus, bekend als de nucleus infundibularis, het meest gevoelig is voor progesteron. Dit werd daarom de focus van haar onderzoek.

Zhang vond in patiënten met een depressie die zijn overleden aan suïcide een verhoogd aantal cellen die opiaat-achtige stoffen produceerden. Deze toename werd veroorzaakt vanwege het feit dat ze eveneens progesteronreceptoren tot expressie brachten. Swaab: “Het is bekend dat het nemen van opiaten het risico op zelfdoding verhoogt. De hersenen zijn gevoelig voor opioïde stoffen omdat ze die stoffen ook zelf aanmaken. Dus progesteron activeert  het opioïdesysteem, wat uiteindelijk leidt tot een verhoogd suïciderisico.”

Een interessante bijkomende observatie van Zhang was dat sommige cellen in de nucleus infundibularis zich leken te delen. De mogelijkheid van de vorming van nieuwe hersencellen in het volwassen menselijke brein, speciaal in zo’n oudere populatie is nog een punt van wetenschappelijke discussie.

Praktische implicaties

Progestageen-bevattende geneesmiddelen worden vaak voorgeschreven als anticonceptie of voor de behandeling van de menopauzale klachten. Klinisch onderzoek laat zien dat, hoewel het risico op suïcidaal gedrag verwaarloosbaar is bij geneesmiddelen die het natuurlijke progesteron bevatten, dit mogelijk niet geldt voor de synthetische vormen. Dit komt doordat de synthetische vormen krachtiger werken.
Gynaecologen hebben deze kennis reeds opgenomen in hun standaard richtlijnen. Dit geldt echter nog niet voor huisartsen. “We hopen dat deze kennis artsen aanzet om te bevragen of er sprake is van depressieve klachten en suïcidale gedachten. Het is een gevoelig onderwerp, maar het is belangrijk dat degenen die een verhoogd risico lopen een ander alternatief aangeboden krijgen.”

Bron: Zhang et al., Acta Neuropathologica Communications (2024)

Beluister hier de NPO radio 1 podcast met Dick Swaab en psychiater Birit Broekman

Bekijk hier ook onze infographic