‘Een biologische marker voor mensen met een suïciderisico, dat zou prachtig zijn’

Interview met Dick Swaab

De laatste vertalingen van ‘Wij zijn ons Brein’ liggen voor hem op tafel. Russisch, Chinees, Taiwanees. Hersenonderzoeker Dick Swaab heeft een heel brede belangstelling, maar op zijn lijstje staan twee onderwerpen bovenaan: depressie en alzheimer. “De twee grote maatschappelijke problemen van dit moment”.

Mensen die depressief zijn, hebben een stress-as die in een te hoge versnelling staat. Daardoor overreageren ze op negatieve gebeurtenissen. Sommige depressieve mensen hebben bovendien een suïciderisico. Maar welke? Onderzoek aan hersenweefsel van mensen die zelfmoord hebben gepleegd, laat zien dat het glutamaat-systeem in hun prefrontale cortex (PFC) verhoogd actief is. ‘Nu begrijp ik waarom ketamine, dat vroeger werd gebruikt bij anesthesie, bij lage doseringen heel goed werkt tegen depressie met suïcidegedachten,’ zegt Swaab, die ook psychiaters hiervan wil overtuigen. ‘Want ketamine remt de werking van glutamaat.’

Swaab gaat onderzoeken of de veranderingen in de PFC ook in ruggenmergvocht en in bloed voorkomen. ‘Als we zo’n marker kunnen vinden voor mensen die een suïciderisico lopen, zou dat mooi zijn. Collega-onderzoekers hebben het feit genegeerd dat suïcide plaatsvindt op basis van een psychiatrisch probleem: depressie, schizofrenie, borderline. Daar hebben wij wel naar gekeken, en zo ontstond dit inzicht.’ Ook wil hij de hersenen onderzoeken van mensen met MS die zelfmoord pleegden of dat probeerden om te zien of dit fenomeen alleen voorkomt bij suïcide bij depressie of ook bij suïcides met een andere achtergrond. Daarnaast wil hij meer zicht krijgen op de moleculaire achtergrond van verschillende suïcides. ‘Dat is een terrein dat volkomen braak ligt.’

‘Wie wil ingrijpen bij alzheimer, moet er vroeg bij zijn’

Swaabs onderzoek naar alzheimer is gericht op de vroegst zichtbare veranderingen in het brein. ‘Want als je wilt ingrijpen, moet je er vroeg bij zijn.’ Die eerste veranderingen zijn alleen onder de microscoop zichtbaar, in de entorinale cortex en de hippocampus (twee hersengebieden die belangrijk zijn voor de werking van het geheugen). Mensen hebben dan nog geen last van alzheimer symptomen. ‘Waarschijnlijk komt dat omdat het brein zichzelf activeert onder regie van een paar transcriptiefactoren en micro-RNA’s. Dat zijn we nu aan het onderzoeken.’

Zowel in het depressie- als in het alzheimeronderzoek wil Swaab weten of epigenetische veranderingen omkeerbaar zijn. Spelen – biologische of sociale – omstandigheden in de vroege ontwikkeling een belangrijke rol bij het ontstaan van deze aandoeningen of niet? ‘Hebben kinderen die jong verwaarloosd, misbruikt of mishandeld zijn per definitie levenslang een overactieve stress-as? Als we weten hoe dat moleculair werkt, kunnen we daar misschien op ingrijpen. We weten dat tweetaligheid alzheimer met vier jaar uitstelt. Hoe werkt zo’n epigenetische verandering?’ Hij glimlacht. ‘Er zijn zoveel dingen in de neurowetenschappen die interessant zijn!’