Het bejaarde brein is minder volgroeid dan je denkt en kan bescherming bieden tegen de ziekte van Alzheimer

Bij een onderzoek om te begrijpen waarom sommige mensen bestand blijven tegen de ziekte van Alzheimer, ontdekten Giorgia Tosoni en haar collega’s van het Salta Lab onvolgroeide zenuwcellen in het bejaarde brein. Deze cellen beschermen en stimuleren de groei van omliggende celtypen, maar raken ontstoken wanneer de ziekte van Alzheimer zich ontwikkelt.

Er wordt vaak gedacht dat het volwassen brein een star, langzaam achteruitgaand orgaan is dat onvermijdelijk leidt tot de ziekte van Alzheimer. Toch komen onderzoekers van het Nederlands Herseninstituut steeds dichter bij het inzicht hoe achterhaald dit idee eigenlijk is. Is het mogelijk dat het bejaarde brein toch in staat is om nieuwe zenuwcellen aan te maken?

In een poging om het brein beter te begrijpen, wijdde Giorgia Tosoni haar PhD aan het zoeken naar onvolwassen zenuwcellen, ook bekend als onvolgroeide neuronen. Ze ontdekte niet alleen dat deze cellen inderdaad bestaan, maar ook identificeerde ze enkele belangrijke beschermende eigenschappen.

Weerbaarheid tegen Alzheimer

De ziekte van Alzheimer wordt gedefinieerd door symptomen zoals geheugenverlies, gedragsveranderingen en een verminderd probleemoplossend vermogen. Deze problemen worden gekarakteriseerd door een ophoping van specifieke eiwitten. Wanneer een brein wordt gedoneerd aan de Nederlandse Hersenbank, kan deze ophoping worden bestudeerd en de diagnose Alzheimer worden bevestigd. Af en toe worden er echter donoren gevonden die de ziekte van Alzheimer hadden, maar met een belangrijk verschil: ze hebben nooit symptomen gehad. Hoe kan dat?

Tosoni gelooft dat deze weerbaarheid misschien verklaard kan worden door onvolgroeide neuronen in het geheugencentrum van het brein, beter bekend als de hippocampus. “In knaagdieren weten we dat de hippocampus in staat is om nieuwe neuronen aan te maken. Daarnaast weten we dat dit proces aangetast is in het knaagdiermodel voor de ziekte van Alzheimer”, legt Tosoni uit. “Door de aanmaak van nieuwe neuronen te stimuleren, zouden we de cognitieve symptomen in het knaagdiermodel van de ziekte van Alzheimer mogelijk kunnen omkeren.”

Een eeuwenoud debat

Helaas is dit niet zo simpel bij mensen. Methodologische limitaties maken het onmogelijk om te bewijzen dat nieuwe neuronen ook aangemaakt worden in het volwassen menselijke brein. Dit heeft geleid tot een debat onder neurowetenschapers dat al een eeuw aan de gang is en gedreven discussies tot stand brengt. Door de laatste technieken binnen neurowetenschappelijk onderzoek te gebruiken wist Tosoni een belangrijke stap te zetten in dit debat: vaststellen of de onvolgroeide neuronen überhaupt aanwezig zijn in de volwassenen hippocampus.

Tosoni onderzocht hiervoor hersenweefsel van donoren zonder de ziekte van Alzheimer, donoren die weerbaar zijn tegen Alzheimer en donoren die mild of ernstig leden aan de ziekte van Alzheimer. In alle vier de groepen identificeerde ze onvolgroeide neuronen. “Alhoewel dit niet bewijst dat het volwassen brein nog nieuwe neuronen aanmaakt, bewijst het wel dat onvolgroeide neuronen aanwezig blijven in het volwassen brein”.

Dat gezegd hebbende, vertelt ze graag over een studie die is gepubliceerd nadat ze haar PhD had afgerond. “Dit is niet uitgevoerd door mijn lab, maar het levert overtuigend bewijs dat het volwassen brein in staat is om nieuwe neuronen aan te maken.” Tosoni’s groepsleider, Evgenia Salta, reageerde ook op het artikel in Science en zei dat het “een enorme bijdrage aan het vakgebied zal leveren”.

Onvolgroeid en zeer beïnvloedbaar

Toen Tosoni gezonde en weerbare hersenen onderzocht, zag ze dat de onvolgroeide neuronen wijd-vertakt verbonden waren. Ze haalt vier wervelende diagrammen tevoorschijn, elk een weergave van een andere donorgroep. Het onvolgroeide neuron bevindt zich in het midden van elke kronkel, waarbij elke lijn dit neuron verbindt met een ander celtype. “Deze connecties zitten hier niet voor niets. De onvolgroeide neuronen lijken beschermende eigenschappen te hebben die de groei en overleving van andere cellen ondersteunen.

Maar de onvolgroeide neuronen blijken ook zeer beïnvloedbaar te zijn, aangezien Tosoni in het Alzheimer-weefsel het tegenovergestelde vaststelde. Mensen die aan milde of ernstige Alzheimer leden, bezaten neuronen die veel minder verbonden waren met andere celtypes. Sterker nog, deze onvolgroeide neuronen veroorzaakten veel meer ontstekingen en waren meer aangetast, wat betekent dat ze juist bijdroegen aan het probleem.

Houd je neuronen jong

Tosoni kan niet met zekerheid zeggen in welke fase de onvolgroeide neuronen verschuiven naar een ziekere toestand. Wel kan ze bevestigen dat de gezondheid van deze onvolgroeide neuronen een rol speelt in het beschermen van het brein tegen het ontwikkelen van de ziekte of juist in het verergeren ervan zodra de ziekte eenmaal op gang is gekomen.

Voor degenen die de ziekte van Alzheimer proberen te vermijden heeft Tosoni een duidelijke boodschap: “De ziekte van Alzheimer is complex. Er is waarschijnlijk niet slechts één doelwit dat je kunt aanpakken. Dat gezegd hebbende, zorgt een gezonde levensstijl en het trainen van zowel je brein als je lichaam ervoor dat meerdere processen tegelijk gestimuleerd worden. Als je je brein in goede conditie houdt, kan het beter de ziekte van Alzheimer bestrijden. Helaas is er geen enkelvoudige oplossing, maar bewegen, gezond eten en ontstekingsniveaus laag houden lijkt een effectieve eerste stap te zijn.”

Giorgia Tosoni: New neurons, old questions | Cellular and molecular insights into the neurogenesis debate in Alzheimer’s disease. De verdediging vond plaats op donderdag 19 juni, 2025 in de Agnietenkapel, Oudezijds Voorburgwal 229-231, Amsterdam.