Bipolaire Stoornis

Een bipolaire stoornis is een mentale aandoening waardoor je hevige stemmingswisselingen ervaart: de ene periode voel je je overdreven opgewekt of opgejaagd (hypomaan/ manisch) en de andere periode voel je je heel erg vermoeid en somber (depressief). Er zijn ook periodes dat deze stemmingswisselingen er niet zijn. Deze wisselingen in energie en gemoedstoestand kunnen leiden tot problemen met je werk, studie en sociale relaties. Een bipolaire stoornis wordt ook wel een manisch-depressieve stoornis genoemd.

Hoe vaak komt een bipolaire stoornis voor?

Ongeveer 1,2% van de Nederlanders heeft een bipolaire stoornis. De aandoening komt bijna even vaak voor bij mannen (1,3%) als bij vrouwen (1,1%). Mensen met een direct familielid met deze stoornis hebben zelf een grotere kans om deze te krijgen. In vergelijking met de meting van 2007–2009 is het aantal mensen met een bipolaire stoornis gestegen; toen lag dit percentage op 0,8% (Bron: Trimbos, 2023).

Wat zijn de symptomen van een bipolaire stoornis?

Bij een bipolaire stoornis kunnen je stemming en energie van tijd tot tijd enorm wisselen. Je hebt fases van minimaal een week waarin je je overdreven goed voelt en veel energie hebt (hypomaan/manisch), maar ook fases waarin je erg somber bent en heel weinig energie hebt (depressief). Deze afgebakende periodes van manie of depressie worden episodes genoemd.

Dit zijn de belangrijkste kenmerken van een manie:

• Je voelt je overdreven vrolijk en vol zelfvertrouwen.
• Je bent veel actiever en praat veel meer dan normaal.
• Je hebt weinig slaap nodig en je gedachten blijven maar doorgaan.
• Je neemt snel beslissingen zonder erbij na te denken, bijvoorbeeld veel geld uitgeven.
• Je wordt sneller boos als iets tegenzit.
• Je bent snel afgeleid en probeert veel dingen tegelijk te doen.
• In sommige gevallen kun je dingen zien of horen die er niet zijn (hallucinaties), of ideeën hebben die niet kloppen (wanen).

Naast manische episodes bestaan er ook hypomane episodes. Dit is een lichtere vorm van manie waarbij je geen last hebt van hallucinaties en wanen. Deze episodes leiden vaak niet tot verdere problemen en duren meestal korter.

Dit zijn de belangrijkste kenmerken van een depressie:

• Je voelt je somber of juist bijna niets.
• Je hebt weinig energie.
• Je slaapt slecht of juist veel te veel.
• Je praat weinig en trekt je terug van anderen.
• Je kunt je slecht concentreren en vergeet snel dingen.
• Je denkt aan de dood of hebt suïcidale gedachten.

Wat is het verschil tussen bipolaire stoornis type-1 en type-2?

Er is al sprake van een bipolaire stoornis type-1 wanneer iemand één manische episode heeft gehad. De meeste mensen maken echter een afwisseling mee van manische en depressieve periodes. Bij bipolaire stoornis type-2 heb je geen manische episodes, maar milder verlopende hypomane episodes. Deze worden, net als bij type-1, vaak afgewisseld met depressieve periodes.

Waardoor ontstaat een bipolaire stoornis?

Het is nog niet precies bekend waardoor een bipolaire stoornis ontstaat. Wel is duidelijk dat de stoornis erfelijk kan zijn. Hierbij zijn meerdere genen betrokken. Onderzoeken laten zien dat variaties in elk gen een klein effect hebben, maar geen enkele variatie alleen de stoornis veroorzaakt.

Ook de omgeving speelt een rol bij het ontstaan van een bipolaire stoornis. Zo blijkt uit verschillende onderzoeken dat traumatische ervaringen op jonge leeftijd de activiteit van bepaalde genen permanent kunnen veranderen, waardoor symptomen van een bipolaire stoornis kunnen ontstaan.

Wat gebeurt er in de hersenen bij een bipolaire stoornis?

Er zijn veel verschillende processen in de hersenen betrokken bij een bipolaire stoornis. Het is nog niet helemaal duidelijk hoe deze processen met elkaar samenhangen. Hieronder worden een aantal processen genoemd die verstoord lijken in het brein.

1.   Lagere hoeveelheden groeifactoren

Onderzoekers hebben ontdekt dat mensen met een bipolaire stoornis vaak minder groeifactoren in hun hersenen hebben. Dit zijn eiwitten die belangrijk zijn voor de ontwikkeling en het gezond blijven van zenuwcellen. Als deze eiwitten ontbreken, worden de hersenen minder flexibel. Ze passen zich moeilijker aan nieuwe situaties aan, wat uiteindelijk hersenschade veroorzaakt. Hierdoor ontstaan sterkere emotionele schommelingen. Op de lange termijn kan dit leiden tot problemen met geheugen en concentratie.

2.      Problemen met mitochondriën en een verhoogde immuunreactie

Mitochondriën zijn de energiefabriekjes van onze cellen en spelen een belangrijke rol in de overleving van zenuwcellen. Bij mensen met een bipolaire stoornis functioneren deze mitochondriën vaak minder goed. Hierdoor krijgen zenuwcellen minder energie en kunnen ze sneller beschadigd raken.

Tegelijkertijd ontstaan er meer schadelijke stoffen in de cellen, die het immuunsysteem aan het werk zetten. Dit zorgt voor extra ontstekingsreacties in de hersenen, wat de zenuwcellen nog verder kan aantasten. Deze combinatie van minder energie, meer ontsteking en langzame afbraak van zenuwverbindingen hangt samen met het ontstaan van cognitieve problemen.

3.      Veranderingen in hormonen

Onderzoek laat zien dat naast erfelijkheid ook stress een belangrijke rol speelt bij een bipolaire stoornis. Het stresssysteem van het lichaam werkt bij veel patiënten te actief, waardoor er meer stresshormonen zoals cortisol worden aangemaakt. Dit kan de kans op terugval vergroten en samenhangen met cognitieve problemen.

Onderzoek van  het Nederlands Herseninstituut heeft in de hersenen van patiënten met een bipolaire stoornis veranderingen laten zien in de verhouding tussen de hormonen oxytocine en vasopressine. Deze hormonen lijken qua structuur op elkaar en zijn beide betrokken bij stressregulatie.

Daarnaast hebben mensen met een bipolaire stoornis een verstoord dag-nachtritme en zijn er afwijkingen in de hormoonbalans van slaaphormonen zoals melatonine, zowel tijdens episoden als in stabiele periodes. Hierdoor slapen deze mensen onregelmatiger en worden ze ’s nachts vaker wakker.

4.      Veranderingen in hersenstructuren

Beeldvormende technieken laten zien dat mensen met een bipolaire stoornis subtiele veranderingen in de hersenen hebben, onder andere in gebieden die betrokken zijn bij emoties, motivatie en verbindingen tussen hersengebieden. Ook heeft onderzoek afwijkende patronen van hersenactiviteit laten zien tijdens taken waarbij emoties of beloning een rol spelen.

Onderzoek van Dr. Lin Zhang bij  het Nederlands Herseninstituut heeft gekeken naar de hersenen van mensen met een bipolaire stoornis die zijn overleden aan zelfdoding. Hierbij werden moleculaire verandering waargenomen in hersengebieden, zoals de prefrontale cortex. Dit gebied is betrokken bij functies zoals plannen, besluiten nemen en emoties reguleren

5.      Glia veranderingen

Onderzoek van het Nederlands Herseninstituut heeft ook laten zien dat er verandering optreden in de gliacellen van  mensen met een bipolaire stoornis. Deze cellen ondersteunen, beschermen en voeden onze zenuwcellen. Deze veranderingen werden gevonden in de dorsolaterale prefrontale cortex, een hersengebied dat een belangrijke rol speelt bij de informatieverwerking.

Opvallend was dat de veranderingen anders waren bij mannen en vrouwen, vooral bij patiënten met psychotische kenmerken. Dit kan helpen verklaren waarom psychotische klachten bij mannen en vrouwen met een bipolaire stoornis verschillend kunnen zijn.

Welke behandelingen bestaan er voor een bipolaire stoornis?

Een bipolaire stoornis kan niet genezen worden, maar er zijn wel verschillende manieren om de symptomen te verminderen. De behandeling bestaat meestal uit medicijnen, zoals lithium, die helpen om je stemming stabieler te houden. Daardoor heb je minder last van extreme pieken en dalen. Daarnaast kan therapie, zoals cognitieve gedragstherapie, ondersteunen bij het omgaan met de stoornis en bij het beter functioneren in het dagelijks leven.

Hoe ziet het leven van iemand met een bipolaire stoornis eruit?

Stichting Vrienden van het Herseninstituut brengt verhalen samen van mensen die op verschillende manieren betrokken zijn bij hersenonderzoek. Van toekomstige hersendonoren tot psychiaters, van onderzoekers tot nabestaanden, ze delen allemaal een missie: het begrijpen van de hersenen om het leven van mensen met een hersenaandoening te verbeteren. Lees hier het verhaal van Irene, toekomstig hersendonor, met drie hersenaandoeningen: bipolaire stoornis type-II, niet-aangeboren hersenletsel (NAH) en frontotemporale dementie (FTD).

Hoe kunnen we meer van bipolaire stoornissen begrijpen?

Een bipolaire stoornis is een complexe aandoening. We weten nog steeds niet precies wat er in het brein gebeurt bij mensen met een bipolaire stoornis. Daarom is meer onderzoek hard nodig. Zo kunnen we mogelijke oorzaken achterhalen en de kansen op behandeling verbeteren.

Wil jij bijdragen aan onderzoek naar mentale aandoeningen, zoals een bipolaire stoornis? Word dan Hersenvriend en steun onderzoek met een donatie.

Ook menselijk hersenweefsel van donoren is van groot belang voor onderzoek naar psychiatrische ziekten. Wil je hieraan bijdragen? Kijk dan op de website van de Nederlandse Hersenbank voor meer informatie over hersendonatie.

Meer informatie over onderzoek naar bipolaire stoornis:

Recente publicaties uit het onderzoek van de groep van Prof. Swaab zijn:

2025

Increased oxytocin/vasopressin ratio in bipolar disorder in a cohort of human postmortem adults. Hong Tan, Yu-Ting Hu, Alyssa Goudswaard, Yong-Jian Li, Rawien Balesar, Dick Swaab, Ai-Min Bao.

2024

Sex differences in bipolar disorder. Lin Zhang, Dick F Swaab

2023

Alterations in pituitary adenylate cyclase-activating polypeptide in major depressive disorder, bipolar disorder, and comorbid depression in Alzheimer’s disease in the human hypothalamus and prefrontal cortex. Zala Slabe, R.A. Balesar, R.W.H. Verwer, J.J. van Heerikhuize, Gwyneth A Pechler, Maja Zorović, Witte J G Hoogendijk, D.F. Swaab

2022

Different oxytocin and corticotropin-releasing hormone system changes in bipolar disorder and major depressive disorder patients. Lei Guo, Yang-Jian Qi, Ee Hong Tan, Dan Dai, R.A. Balesar, A.A. Sluiter, J.J. van Heerikhuize, S.H. Hu, D.F. Swaab, A.M. Bao

Distinct proteomic profiles in prefrontal subareas of elderly major depressive disorder and bipolar disorder patients. Yang-Jian Qi, Yun-Rong Lu, Li-Gen Shi, Jeroen A A Demmers, Karel Bezstarosti, Erikjan Rijkers, R.A. Balesar, D.F. Swaab, A.M. Bao