Alzheimer zonder symptomen. Hoe kan dat?

Iedereen ervaart veroudering op eigen wijze, waarbij factoren zoals genetica, levensstijl en omgeving een rol spelen. Sommige individuen worden 90 tot zelfs 100 jaar, in goede gezondheid, zonder medicijnen of hersenziekte. Maar wat maakt nou dat dergelijke individuen zo gezond oud worden?

Luuk de Vries uit de groep van Joost Verhaagen, heeft samen met zijn collega’s Dick Swaab en Inge Huitinga gekeken naar breinen van de Nederlandse Hersenbank. Bij de Nederlandse Hersenbank is hersenweefsel opgeslagen van meer dan 5000 overleden hersendonoren met een breed scala aan verschillende hersenziekten. Wat de Nederlandse Hersenbank uniek maakt is dat zij, naast het weefsel met bijbehorende zeer precieze neuropathologische diagnoses, ook de medische geschiedenis en het gedetailleerde ziektebeloop met de symptomen van de donoren hebben vastgelegd.

Weerbare groep

Het team vond een subgroep van mensen die de ziekteprocessen van Alzheimer in hun brein hadden, maar die bij leven geen klinische symptomen lieten zien. Een zogeheten ‘resilient’ of ‘weerbare’ groep. Maar hoe kan het dan dat de ziekte bij hen niet tot uiting komt en bij anderen wel?

Luuk de Vries: ‘Het was op moleculair en cellulair niveau nog niet duidelijk wat er aan de hand is bij deze mensen. We zijn op zoek gegaan in de Hersenbank naar mensen die wel afwijkingen in het hersenweefsel hadden, maar geen cognitieve achteruitgang. Van alle donoren vonden we er 12, dus het is vrij zeldzaam. We denken dat genetica en leefstijl een belangrijke rol speelt in deze weerbaarheid, maar het exacte mechanisme is nog onbekend.’

Blijf jezelf uitdagen

‘Als je sport of cognitief actief blijft en veel sociale contacten hebt, dan kan dit allemaal helpen om de ziekte van Alzheimer uit te stellen. Men heeft nu ook gevonden dat als je veel cognitieve prikkels hebt, zoals een complexe baan, je meer alzheimerpathologie kan opbouwen voordat je symptomen krijgt. Als we de moleculaire basis van die weerbaarheid kunnen vinden, dan heb je nieuwe aanknopingspunten voor het ontwikkelen van medicatie die deze weerbaarheid zou kunnen versterken bij alzheimerpatiënten.’

Alzheimer versus weerbare groep

‘Toen we naar de genexpressie keken, zagen we een aantal processen die anders verlopen in de weerbare groep. Allereerst lijken de astrocyten meer van het anti-oxidant metallothioneïne te produceren. Astrocyten zijn een soort van vuilnismannen en bieden een beschermende rol voor het brein. Astrocyten vragen vaak de hulp van microglia, maar doordat deze vrij agressief kunnen zijn, maken deze de ontstekingen soms juist erger. Wat we zien in de weerbare groep, is dat een microglia pathway die in het verleden al vaak gelinkt is aan de ziekte van alzheimer, juist minder actief is.  Daarnaast zagen we dat de zogenaamde “unfolded protein response”, een reactie in hersencellen waardoor een verkeerd gevouwen toxisch eiwit automatisch wordt verwijderd, is aangedaan in Alzheimer patiënten, maar relatief normaal was bij weerbare individuen. Als laatst vonden we dat er mogelijk ook meer mitochondria in de herscencellen van deze individuen zaten, wat voor een betere energieproductie zorgt.’

Maar wat betekent het nou dat deze processen anders verlopen? En is er sprake van oorzaak of gevolg? ‘Uit menselijke data blijft het lastig om te bepalen welk proces aan het begin staat van het ziekteproces. Dit kun je alleen aantonen door in cellen of diermodellen iets te veranderen en te kijken wat er vervolgens gebeurt. Dat is het eerste wat ons nu te doen staat.’

Bekijk de infographic

Bron: Acta Neuropathol Commun