Ratten socialer dan gedacht

Ratten zijn prima in staat om gevaar te mijden. Wat is hun geheim? Speelt empathie hier een rol in? Of is dat te vergezocht? Dat is wat een groep onderzoekers van het Nederlands Herseninstituut heeft geprobeerd te onderzoeken. Hun artikel, dat op 5 december in PLoS Biology verschijnt, toont aan dat ratten aan andere ratten kunnen merken of er gevaar dreigt, omdat ze bijzonder gevoelig zijn voor de emoties van ratten in hun buurt. Deze bevinding zou nieuwe mogelijkheden voor de behandeling van empathie-stoornissen zoals psychopathie en fronto-temporale dementie kunnen bieden.

In tegenstelling tot het idee dat empathie eenrichtingsverkeer is, waarbij de ene persoon de pijn van een ander meevoelt, ontdekten de onderzoekers dat er sprake is van een interactief proces: ratten stemmen hun emoties af op die van andere ratten via wederzijdse beïnvloeding. De onderzoekers zetten twee ratten tegenover elkaar, en lieten er vervolgens eentje (de “demonstrator”) schrikken door middel van toediening van een korte elektrische schok via de poten. Vervolgens keken ze naar de reactie van beide ratten. “Het eerste wat je ziet is dat, wanneer de ‘demonstrator’ een sprongetje maakt, de toeschouwende rat ook bang wordt. De toeschouwer wordt aangestoken door de angst van de demonstrator,” zegt Rune Bruls, een van de twee promovendi die het onderzoek uitvoerden. De reactie van de toeschouwer beïnvloedt ook weer hoe de demonstrator zich voelt over de schok die hij kreeg. Als een toeschouwer niet heel erg schrok nam de angst van de demonstrator ook af. “Angst springt van de ene rat naar de andere”, legt Bruls uit. “Op die manier kunnen ratten zich voorbereiden op gevaar voordat ze het gevaar zien.”

Neurale gelijkenis met mensen

Als mensen pijn bij anderen zien, activeert dat een gebied tussen de twee hersenhelften dat ook actief wordt wanneer we zelf pijn hebben. Dit gebied wordt beschouwd als een van de belangrijkste hersengebieden als het om empathie gaat. Om er achter te komen of het bij ratten om hetzelfde gebied gaat, injecteerden de onderzoekers een middel waarmee de activiteit in dit gebied tijdelijk afnam. “Wat we daarna zagen was opmerkelijk: zonder het gebied dat mensen gebruiken om zich in anderen te verplaatsen, waren ratten niet langer gevoelig voor het leed van een andere rat. Ons eigen inlevingsvermogen wat betreft de emoties van anderen lijkt dus mogelijk meer op dat van ratten dan velen van ons misschien dachten”, zegt professor Christian Keysers, de hoofdauteur van het artikel.

Geen vriendjespolitiek

Wat ook opmerkelijk is, is dat het bij empathie niet uitmaakt of je de ander kent. Bij ratten die elkaar niet kenden, bleken de emoties van de andere rat net zo besmettelijk als bij ratten die 5 weken bij elkaar gezeten hadden. “Dit resultaat zet echt vraagtekens bij onze ideeën over de oorsprong van empathie”, zegt Valeria Gazzola, een van de hoofdauteurs van het artikel. Velen geloven dat mensen en dieren empathisch zijn aangezien ze gevoelig zijn voor de pijn van hun kinderen. Het is goed voor het voortplantingssucces. Die ouderlijke zorg wordt dan uitgebreid naar empathie voor beste vrienden. “Waar onze data op lijkt te wijzen, is dat een toeschouwer de emoties van anderen voelt omdat het de toeschouwer in staat stelt om zich voor te bereiden op gevaar. Het gaat niet om het helpen van een slachtoffer, het gaat erom dat je voorkomt dat je zelf slachtoffer wordt”, legt Gazzola uit.

Je moet het meegemaakt hebben

Hoewel het dus niet van belang lijkt voor empathie bij ratten of de demonstrator een bekende is, eerdere ervaringen maken wel degelijk verschil. Efe Soyman, postdoctoraal onderzoeker in het lab, vergeleek twee groepen toeschouwers met elkaar: een groep die zelf ook ooit elektrische stimulansen had ervaren, en een groep die dat nooit had meegemaakt. Hij ontdekte dat de ratten die het zelf hadden meegemaakt heftige empathische angst toonden, maar dat de onervaren ratten nauwelijks reageerden op wat er met de demonstrator gebeurde. Dit is van belang omdat het laat zien dat emotionele besmettelijkheid geen aangeboren mechanisme is, maar iets dat we moeten aanleren. “Ratten zijn net mensen: hoe meer wat wij zelf ervaren lijkt op wat mensen ervaren die we observeren, hoe beter we ons kunnen inleven in wat zij voelen. Je moet het meegemaakt hebben!” besluit Efe.