Ratten doen andere ratten liever geen pijn

Voor de meeste mensen voelt het niet goed om anderen pijn te doen. We noemen dit ‘harm aversion’ (een aversie om andere mensen pijn te doen) en dit is heel belangrijk voor een normale morele ontwikkeling. Bij gewelddadige asociale mensen is deze harm aversion nauwelijks aanwezig. Helaas is er nog weinig bekend over waarom we anderen liever geen pijn willen doen, en kan de neiging tot geweld die psychopathische criminelen die geen harm aversion gevoelens kennen nog niet effectief met medicijnen behandeld worden. In een nieuw artikel, gepubliceerd in het vooraanstaande wetenschappelijke tijdschrift Current Biology, laat een team van neurowetenschappers van het Nederlands Herseninstituut zien dat mannetjes- en vrouwtjesratten harm aversion laten zien. Dit verschijnsel komt voort uit hetzelfde hersengebied waar ook de empathie van mensen uit voortkomt. Dit geeft aan dat harm aversion diepgeworteld is in onze biologie. Dit onderzoek maakt de weg vrij voor toekomstig onderzoek naar het vergroten van harm aversion gedrag bij psychiatrische aandoeningen.

Snoepjes voor mij, pijn voor jou

We hebben de neiging om te geloven dat alleen mensen morele gevoelens hebben; dieren zijn egoïstisch. In de strijd om het bestaan zouden zij voor zichzelf en hun kinderen moeten zorgen – niet voor vreemdelingen. In deze studie onderzochten wetenschappers of dit inderdaad het geval is. De onderzoekers gaven ratten de keuze tussen twee knoppen die ze konden indrukken om snoepjes te krijgen (sucrose balletjes). Nadat de ratten een voorkeur hadden ontwikkeld voor één van de twee knoppen, hadden de wetenschappers het systeem zo omgebouwd dat het indrukken van die knop er ook voor zorgde dat de aangrenzende rat via de vloer een elektrisch schokje kreeg. De rat die de schok ontving reageerde door piepend te protesteren. Ratten stopten met het gebruiken van hun favoriete knop, zo gauw het verkrijgen van een snoepje ook betekende dat hun soortgenoot pijn kreeg. Dit gold zowel voor ratten waarmee ze hun kooi gedeeld hadden als voor een totale vreemdeling. “Net als bij mensen hebben ratten dus een afkeer tegen het pijn doen van anderen”, legt Dr. Julen Hernandez-Lallement uit, eerste auteur van de studie en onderzoeker bij het Nederlands Herseninstituut.

Om te ontdekken of er een overeenkomst is tussen harm aversion in ratten en mensen, gingen de onderzoekers nog een stapje verder. In mensen heeft fMRI-onderzoek laten zien dat het gebied tussen de twee hersenhelften in oplicht wanneer mensen empathie ervaren voor de pijn van een ander. Die onderzoekers hebben recentelijk aangetoond dat dezelfde regio in de rat emotionele spiegelneuronen bevat – zenuwcellen die de pijn van een andere rat in kaart brengen op zenuwcellen die pijn registreren van de getuige zelf. In de huidige studie verminderden ze de hersenactiviteit in dezelfde regio van de rat door een lokaal verdovingsmiddel toe te dienen. De onderzoekers zagen dat ratten in dit geval stopten met het vermijden van de naburige rat pijn te doen voor snoepjes. “Dat mensen en ratten hetzelfde hersengebied gebruiken om pijn bij anderen te voorkomen is opvallend. Het laat zien dat de morele motivatie die ons ervan weerhoudt om andere mensen pijn te doen evolutionair oud is, diep geworteld in de biologie van ons brein en gedeeld met andere dieren”, aldus Dr. Valeria Gazzola, één van de senior auteurs van de studie en groepsleider bij het Nederlands Herseninstituut.

Zijn ratten altruïstisch?

Betekent dit dat ratten daadwerkelijk geven om het welzijn van andere ratten? Deze vraag is moeilijk te beantwoorden. “Misschien stoppen ratten wel met het indrukken van de knop omdat ze het vervelend vinden om een andere rat te horen piepen – wij vinden het immers ook niet prettig om een baby te horen huilen tijdens een lange vlucht. Misschien stoppen ze omdat ze het echt vervelend vinden voor hun soortgenoot. We weten niet of ratten een egoïstische of altruïstische motivatie hebben. Maar we weten ook niet altijd wat de motivatie van mensen is achter hun goede daad”, voegt Prof. Christian Keysers toe, groepsleider bij het Nederlands Herseninstituut. “Wat het motief ook is, dat we een mechanisme delen met ratten dat antisociaal gedrag voorkomt vind ik erg fascinerend. We kunnen nu alle krachtige tools van de neurowetenschappen gaan gebruiken om te ontdekken hoe we harm aversion in antisociale patiënten kunnen laten toenemen”.