Van Someren Groep

Eus van Someren:

‘Genetische aanleg voor laat of vroeg gaan slapen, dutjes doen of niet, snurken – het heeft allemaal vrijwel niets te maken met aanleg voor slapeloosheid. Het probleem ligt ergens anders. ‘Er wordt wel gezegd dat je iets “een plek moet geven” en dat gebeurt letterlijk tijdens de slaap. Bij goede slapers, mensen die een rustige REM-slaap hebben, verschuiven emotionele gebeurtenissen tijdens die REM-slaap van het emotionele brein naar het cognitieve brein. De ervaring blijft bewaard, maar de spanning die ermee gepaard ging niet. Hebben mensen een rusteloze REM-slaap, dan lukt die reorganisatie veel slechter. Sterker nog: als hun REM-slaap continu is verstoord, kunnen ze zelfs met méér spanning wakker worden dan ze hadden voordat ze gingen slapen.

‘Dat het zo werkt, zie je bij het ophalen van pijnlijke gebeurtenissen die lang geleden hebben plaatsgevonden. Als je goede en slechte slapers vraagt om aan een schaamtevolle ervaring van dertig jaar terug te denken, floept bij slechte slapers het emotionele brein aan alsof het nu net is gebeurd. Bij goede slapers zie je juist veel activiteit aan de voorkant van de hersenen, waar de “cognitieve controller” zit. Zij herinneren zich die ervaring ook, maar die activeert hun emotionele brein niet. Een rusteloze REM-slaap zien we niet alleen bij slapelozen, maar ook bij mensen met aanleg voor PTSS (posttraumatische stressstoornis), en bij mensen die lijden aan depressie of angststoornissen. Allemaal hebben ze problemen met het opruimen van emotionele spanning. Maar welke onderliggende hersenprocessen kunnen daarvan de oorzaak zijn?

‘Wellicht zit het zo. In de hersenstam ligt de locus caeruleus (LC), een hersenkern die betrokken is bij alertheid, aandacht en emoties. De LC produceert de klok rond noradrenaline – een stofje dat ervoor zorgt dat je alert bent –, maar niettijdens de REM-slaap. We denken nu op grond van dieronderzoek dat de LC bij mensen met een rusteloze REM-slaap wél noradrenaline blijft aanmaken. Tijdens je slaap worden in je hersenen zowel verbindingen versterkt als opgeruimd. Noradrenaline ondersteunt het versterken. Verzwakken kan eigenlijk alleen goed als de LC stopt met de productie van noradrenaline: tijdens de REM-slaap, dus. Als je nu nachten maakt waarbij de LC maar blijft doorpruttelen, worden misschien wel verbindingen versterkt die juist verzwakt moeten worden. Dat zou kloppen met wat we zien: dat mensen met een rusteloze REM-slaap zelfs beroerder wakker kunnen worden dan ze waren bij het inslapen. Wellicht consolideren zij tijdens hun slaap iets wat ze kwijt hadden gewild. Voor mensen met angst zou het dan vooral gaan om angstige gevoelens, en voor mensen met depressie om sombere gevoelens.

‘Het is mijn droom om deze hypothese te testen. Als ze klopt, betekent het dat slapeloosheid geen slaapstoornis is, maar een stoornis in het emotionele geheugen – net zoals angst en depressie. We weten al dat de risicogenen voor slapeloosheid, angst en depressie erg dicht bij elkaar liggen. Ik heb daarom goede hoop dat ik nu eindelijk te weten kom wat slapelozen parten speelt.’