Kalsbeek Groep

Andries Kalsbeek:

We kennen ‘de’ biologische klok, maar we hebben er meer dan een.

‘Er zit een centrale klok in onze hersenen die een rechtstreekse verbinding heeft met het netvlies en die ons dag- en nachtritme regelt. Daarnaast hebben we klokken in onze organen, de zogenoemde perifere klokken. Zij zijn heel gevoelig voor energie: energie die binnenkomt – voedsel – en energie die wordt verbruikt: beweging. ‘In de ideale wereld krijgt de leverklok van de centrale klok het signaal dat het licht is, en krijgt hij op energieniveau de informatie dat er wordt gegeten en dat de spieren energie verbruiken omdat ze actief zijn. Maar in onze maatschappij eten en bewegen we ook als het buiten al donker is. Hierdoor ontstaat een mismatch of desynchronisatie tussen de centrale klok en de perifere klokken.’

Welke gevolgen heeft dat?

‘Je lever zorgt ervoor dat er altijd voldoende glucose in je bloed zit, en je spieren zijn belangrijk voor de glucose-opname. Wij denken dat als de klokken van de lever en van de spieren niet meer synchroon lopen, de lever glucose aanmaakt terwijl de spieren die niet gebruiken. Je krijgt dan te veel glucose in je lichaam, en dat is het begin van diabetes type 2. Een soortgelijke mismatch treedt op met het vetmetabolisme als de klokken in je vetweefsel niet meer synchroon lopen.’

Dat is waarschijnlijk ook slecht nieuws voor mensen die ’s nachts werken?

‘Zij hebben inderdaad vaker overgewicht en hart- en vaatziekten. Ze slapen, eten en bewegen op de verkeerde momenten, en hun centrale klok raakt ook nog eens van slag door de nachtelijke blootstelling aan kunstlicht. Het verkeerde tijdstip waarop wordt gegeten heeft van al die factoren de meeste invloed. Dat effect is extra slecht als dat voedsel vet en suikerrijk is.’

Maakt het dan nog uit of je stilzit, of bestellingen voor een webwinkel bij elkaar rent?

‘We denken dat mensen in ploegendienst ’s nachts zo min mogelijk zouden moeten eten, maar geldt dat ook als ze de hele nacht bewegen? Dat is precies wat we nu onderzoeken. Daarnaast kijken we naar het ritme van ploegendiensten. Onze hypothese is dat je hooguit twee dagen achtereen ’s nachts zou moeten werken, en daarna twee of drie dagen overdag. Als je dan overdag voor voldoende sterke stimuli zorgt, verschuift je centrale klok niet. Werk je een langere periode ’s nachts, dan is de kans groter dat hij wel gaat verschuiven. De vraag is dus hoeveel tijd je na een nachtdienst nodig hebt om weer te herstellen, en hoe dit herstelproces wordt beïnvloed door herhaaldelijke nachtdiensten.’

Welke effecten heeft beeldschermgebruik op slaap?

‘We hebben bij pubers gezien dat ze eerder gingen slapen en dat hun melatonine eerder omhoogging als ze ’s avonds geen beeldscherm gebruikten. Dat effect was nog sterker als ze hun schermen wél mochten gebruiken, maar vanaf een uur of zeven een oranje bril droegen. Waarschijnlijk stelt niet alleen schermgebruik het slapen gaan uit, maar ook de verlichting in woon- en slaapkamer.’

Gezellig schemeren is dus best een goed idee?

‘Ja. Hoe minder licht ’s avonds, hoe beter.’